Kayıp Aydınlanma - Kitap Tavsiyesi
S. Frederick STARR
Çeviren: Yusuf Selman İnanç
Tür: Araştırma-İnceleme
Yayınevi: Kronik Yayınevi
Basım Tarihi: 2022
Sayfa Sayısı: 682
Türki ve İrani halkların entelektüel zihinlerini yansıttığı coğrafya Orta Asya’dır. Bu dönem Ortaçağ denilen zaman diliminde yaşanmıştır. Devletler ve şehirler arasında gelişen ticaretin getirdiği kültürel alışveriş, bölgede çoklu dinlerin varlığı ve bunların tercüme edilmesi, bir potada eritilmesi, ilme sahip çıkan, ilim yaptıran hükümdarların varlığı, zihin dünyaları geniş ve gelişmiş kişilikler, Ortaçağ’daki Orta Asya’nın entelektüel çağını oluşturmuştur.
Ortaçağ dönemi Avrupa’nın karanlık çağıdır ama aynı zaman dilimi Orta Asya’da medeniyetin inşası olmuştur. Bu zaman dilimini, Orta Asya denen coğrafyanın ticaret, ekonomi, mimari, edebiyat, tarih, gökbilim, fizik, matematik, kimya, tıp, fermoloji, jeoloji, felsefe, din… gibi yaşamın her alanlılarındaki gelişmelerini, zamanın teknolojisini bu kitapta okursunuz.
Yazarımız Türki-İrani halkların İslamiyet’le tanışmasından Timur Devleti’nin yıkılışına -800-1200- kadar ki tarihi zamanların, gelişmiş kentlerini, sanatını, bilimini, teknolojisini dönemin kişilikleri, onların eserleri, eserlerinin içerikleriyle de beraber bilgi birikimlerini- kültürel tarihlerini akıcı bir dil ve üslupla ile incelemiştir. İncelerken de dönemin siyasetini de aktarmıştır.
İbn-Hanbel, Revandi, Sicistani, El Razi, Harezmi, İbn-i Sina, Biruni, Kaşgarlı Mahmut, Yusuf Has Hacip, Ali Şir Nevai, Firdevsi, Tirmizi, Ömer Hayyam, Nizamımülk, Gazali, Nasirüddün Tusi gibi zamanın pek çok enteklektüel zihni, eserleri kısa ama öz bir şekilde incelenirlen yazarımız aynı zaman da Avrupa kaynaklarında bu zihinlerin “Arap” diye geçmesinin neden genel bilinen yanlış olduğunu anlatarak, gerekçeleri verirek araştırmış ve incelemiştir.
Kitabı önemli kılan özelliklere değinmek gerekirse: yazarımız, coğrafyadaki altın çağının yükselişini, gelişimini ve giderek nasıl yok olduğunu incelerken bu yok oluşa dair yazılan, çizilen sebepleri tek tek değerlendirmiştir. Ayrıca, yazarımız, bu coğrafyanın devamı sayılan ve İslam devletleri olan, Osmanlı İmparatorluğu, Safevi ve Babür devletlerinin bu entelektüel tarihi devam ettirip ettirmediğine dair yazısı da bulunmaktadır. Ve yazarımız bütün coğrafyayı incelerken tarafsız bir kalemle incelemiştir.
Kitabımız, döneme ait pek çok görsellerle zenginleştirilmiştir. Zengin-geniş bir kaynakçanın yanında dönemin bilginlerine dair kısa açıklamalara yer verilmiş ve olayların kronoloji de kitapta yer almıştır. Çevirmenin büyük katkısıyla da akıcı-yalın bir dil ve üslupludur ancak yoğun anlatımlı olduğu için ilk başta sizi yorabilir ama ilk elli sayfadan sonra anlatıma alışacak ve ilginç bilgilerin de yer almasıyla zevkle okuyacağınız ve sizi saran bir araştırma-inceleme kitabı olacaktır.
Kitaptan alıntılar:
-Yüksek zümre mensupları mektup yazacakları zaman kentte üretilmiş olan cam hokkalarını ellerine alıyorlar üzerinde gönderenin portresinin ve “mutluluklar dilerim” gibi temennilerin bulunduğu karmaşık bir biçimde oyulmuş mühürleri ile imza atıyorlardı. Yerel cam ustaları da şık lambalar, fenerler ve gül suları ile yıllanmış şaraplar için imbikler üretiyorlardı. İyi evlerin çoğunda pençelerinde cam vardı. Nişabur’un hekimleri itinayla üretilmiş camdan ya da pirinçten yapılma tıbbi aletleri kullanmaktan övünç duyuyorlardı.
-Gazali’nin akla yaptığı saldırının acımasızlığı ve bir çok takipçisinin harareti Orta Asya ve İslam alemindeki filozof ve bilim adamlarına bu yolu kapamıştı.
-Amerikalı araştırmacı Naomi Miller, ormanların yok olmaya başladığı tarihi Bronz Çağı’na, 2400 sene öncesine götürmektedir, zira o dönemde demircilik başlamıştır. Demircilerin ocakları yüzünden çıkan yangınlar ormanlara zarar vermeye başlamıştır. Bunun yanı sıra bina inşa etmek, ısınmak ve yemek yapmak için ormanların kesilmesi Büyük Orta Asya’nın ağaçlık arazilerinin yok olmasını açıklayabilir.
Kommentare